Wie kijkt er in de spiegel?

Dr. Rachel Remen, die artsen traint om voor zowel het hart en de geest als het lichaam te zorgen, vertelt dit verhaal:

De laatste tien jaar van zijn leven had Tims vader de ziekte van Alzheimer. Ondanks de toegewijde zorg van Tims moeder, was hij langzaam achteruitgegaan tot hij een soort wandelend plantje was geworden. Hij kon niet praten en werd gevoerd, aangekleed en verzorgd alsof hij nog een klein kind was...Op een zondag, toen Tims moeder boodschappen deed, keken Tim en zijn broer, destijds vijftien en zeventien, naar een rugbywedstrijd op tv, met hun vader vlakbij in een stoel. Ineens zakte hij voorover in elkaar en viel op de grond. Beide zoons realiseerden zich meteen dat er iets vreselijk mis was. Hij had een grauwe kleur en zijn ademhaling was onregelmatig en raspend. Angstig zei Tims oudere broer tegen hem dat hij 911 moest bellen. Voordat hij kon reageren, klonk er ineens een stem die hij in geen tien jaar had gehoord, een stem die hij zich nauwelijks kon herinneren. "Bel 911 niet, zoon. Vertel je moeder dat ik van haar hou. Vertel haar dat het goed met me gaat." En Tims vader stierf...

Tim, die nu cardioloog is, vervolgt: "Omdat hij onverwachts thuis was gestorven, eiste de wet dat we een lijkschouwing lieten doen. De hersenen van mijn vader waren zo goed als verwoest door zijn ziekte. Al vele jaren vraag ik me af: "Wie sprak er? Wie zijn we eigenlijk?" Ik ben in verband hiermee nooit ook maar iets wijzer geworden van welke tak van de medische wetenschap ook. Veel dingen in het leven laten zich niet verklaren, men kan er alleen maar getuige van zijn."

Tim werd als arts en wetenschapper geconfronteerd met het mysterie van bewustzijn buiten het brein, buiten het lichaam. De westerse wetenschap begint pas nu ontvankelijk te worden voor vragen over de aard en oorsprong van bewustzijn, al houden westerse filosofen zich al eeuwen met dergelijke vragen bezig. Recente wetenschappelijke studies over bijna-dood- en uittredingservaringen, naast proefnemingen met visuele waarneming op afstand, staan ons toe een glimp op te vangen van andere dimensies van bewustzijn. Wat moeten we er echter van denken?

De boeddhistische psychologie stuurt ons zonder omhaal dit mysterie in om zelf te zien hoe bewustzijn onafhankelijk van enig object of enige inhoud functioneert. Ze beschrijft bewustzijn in de eerste plaats als 'dat wat weet', dat wat ervaart. Om dit te begrijpen, kunnen we onze aandacht er doelbewust op richten bewustzijn te onderzoeken.

We kunnen heel eenvoudig beginnen met in de spiegel kijken. Wanneer we dat doen, merken we vaak tot onze schrik op dat ons lichaam ouder lijkt, ook al voelen we ons niet ouder. Dat komt doordat het lichaam in de tijd bestaat, maar het bewustzijn dat het waarneemt zich buiten de tijd bevindt en nooit veroudert. We voelen dit intuïtief aan. In plaats van helemaal op te gaan in de gevallen boodschappen, is het net alsof we een pas achteruit doen en onze ervaring met tijdloos besef zien.

Normaal nemen we bewustzijn als vanzelfsprekend aan, negeren we het zoals een vis water negeert. En dus richten we ons eindeloos op de inhoud van ervaring: wat gebeurt er in ons lichaam, onze gevoelens en gedachten. Toch neemt bewustzijn elke keer dat we bewegen, luisteren, denken of waarnemen alles op wat er gebeurt. Als we de aard en werking van bewustzijn niet begrijpen, is het onmogelijk om wijs te leven.