Je hebt nu de vier mantra's ontvangen voor de oefening van ware liefde. Je weet dat het niet moeilijk is deze mantra's te oefenen. Je kunt ze uit je hoofd leren en je moet de moed, de wijsheid en de vreugde hebben om ze uit te voeren.

Maar als de situatie al extreem problematisch is geworden, wat kun je dan doen? Wat kun je doen als liefde al veel leed tussen jullie beiden heeft veroorzaakt? Voor de buitenwereld gedraag je je zo dat anderen denken dat je nog met vreugde samenleeft, maar in werkelijkheid is er geen vreugde meer, is er geen geluk meer, er is zelfs geen communicatie meer tussen jullie. Je kunt niet meer luisteren naar elkaar en niet meer met elkaar praten. Communicatie is moeilijk geworden, in feite onmogelijk. Wat kun je in zo'n situatie doen? Jullie hebben samengewoond en elkaar doen lijden.

Volgens het boeddhisme hebben we te maken met samyojana, een brok leed in ons, dat een 'innerlijke knoop' wordt genoemd. Wanneer je iets zegt dat een ander pijn doet, ontwikkelt die persoon een 'innerlijke knoop'. Als deze persoon in het boeddhisme thuis is, zal hij of zij weten hoe deze knoop te ontwarren is. Zo niet dan zal hij het in de dieptes van zijn bewustzijn bewaren. Als je iemand bent die bewuste aandacht beoefent, zul je opmerken dat in de persoon die je liefhebt een knoop is gevormd en je zult weten hoe die te ontwarren is.

Iedere dag zeggen of doen we dingen die misschien 'innerlijke knopen' in de persoon die we liefhebben achterlaten. Vervolgens kan het leed en de pijn groeien en de persoon die we liefhebben verandert in zoiets als een bom die ieder moment kan exploderen. Slechts enkele woorden zijn voldoende om deze persoon zo woedend te maken dat je bang bent naderbij te komen en bang bent ook maar een woord te zeggen, omdat hij of zij als een bom geladen is met te veel leed. Wanneer je probeert afstand van hem of haar te nemen denkt deze persoon dat je dat doet uit minachting en dat vergroot het leed. Jijzelf bent ook een bom geworden, omdat je niet meer weet hoe je vrede stichtend en vol begrip kunt spreken, waardoor alle communicatie onmogelijk is geworden.

In het boeddhisme spreken we over een bodhisattva, die Avalokiteshvara heet, degene die naar het leed van anderen kan luisteren en dit begrijpt. Als we zijn naam aanroepen, is dit om te leren luisteren.

Diepgaand en aandachtig luisteren in het dagelijks leven is meditatie. Als je de oefening van bewuste ademhaling kent, als je kalm wilt blijven en vanbinnen mededogend bent, is het mogelijk diepgaand te luisteren.

Door de oefening van loopmeditatie, door zitmeditatie, door bewuste ademhaling, kunnen we kalmte ontwikkelen, aandacht vergroten en mededogen ontwikkelen - en op die manier kunnen we daar zitten en naar de ander luisteren. De ander lijdt zolang hij iemand nodig heeft die naar hem luistert; en jij bent degene die dat kan. Wanneer iemand een psychotherapeut nodig heeft, is dat omdat hij thuis niemand heeft die naar hem kan luisteren. Een psychotherapeut zou in staat moeten zijn werkelijk aandachtig te zitten luisteren, maar ik heb te veel psychotherapeuten gezien die zelf zoveel lijden dat ze niet in staat zijn echt te luisteren naar hun cliënten.

Dus als we van iemand houden, zouden we moeten leren luisteren. Door kalm en met begrip te luisteren, kunnen we het lijden van de ander verzachten. Een uur op deze manier doorgebracht, kan al een groot deel van iemands pijn wegnemen. In Plum Village, ons oefencentrum, is aandachtig luisteren een heel belangrijke oefening. Iedere week komen we één of twee keer samen om het diepgaand naar elkaar luisteren te oefenen. Terwijl we luisteren, zeggen we geen woord,  we ademen diep in en uit en we openen ons hart om werkelijk naar de ander te luisteren. Eén uur op deze manier luisteren is heel erg effectief en iets heel kostbaars dat je je lief kunt aanbieden.